Кыайыы хоһоонноро
М. К. Федорова аатынан Баатаҕайдааҕы олохтоох библиотека Улуу Кыайыы өрөгөйдөөх 77 сылын көрсө саха суруйааччыларын кыайыыга аналлаах хоһооннорун билиһиннэрэр. Ааҕыҥ, сэргээҥ, тускутугар туһаныҥ!
Иннокентий Артамонов. Кэриэстээҥ, бука бары!
Кэриэстээҥ, бука бары
Улуу Кыайыы күнүн үөрүүнэн көрсөбүт
Сэрииһиттэр мустаммыт,
Сүрэхпит ырыатын дуораччы ыллыыбыт
Өстөөҕү самнараммыт.
Ахтыаҕыҥ, доҕоттоор, аргыардаах күннэри
Ааспыт ыар хонуктары,
Ол уордаах сылларбыт уот кутаа күөннэрин
Туораспыт буойуттары.
Кыргыс толоонугар охтубут доҕорбутун
Биһиги умнубаппыт,
Кинилиин үлэҕэ, үөрүүгэ куруутун
Эр санаалаах хаамсабыт.
Бүгүҥҥү эриэккэс олоҕу көрбөккө
Охтубут буойуттары
Сүһүөххэ тураҥҥыт уһун үйэлэргэ
Кэриэстээҥ, бука бары.
Уруйу этиэҕиҥ кыайыыга аҕалбыт
Коммунист партияҕа,
Үөрүүлээх бу күҥҥэ көтөҕөр бакаалбыт
Ананнын Ийэ сиргэ!
Иннокентий Артамонов. Кыайыы салюта.
Кыайыы салюта
Дойдубут илиҥҥи быыһыгар
Кыыдааннаах кыһыммыт баранна,
Чаҕылхай сааскы халлааныгар
Үөрүүлээх сурахпыт тарҕанна.
Аҕалла мөлүйүөн сүрэҕэр
Өр кэмҥэ кэтэспит күннэрин,
Хаан утахтаах өстөөх сиригэр
Тиһэх канонада ньиргиэрин.
Бу бүгүн кыһыл буойуннар
Берлин куораты ыллылар,
Рейхстаг үрдүгэр тахсаннар
Кыайыы Знамятын астылар.
Кытыастар Кыһыл Знамяттан
Аан дойду үөрүүнэн долгуйар,
Ол тахсар саҥа күн уотуттан,
Баттаммыт дьон-аймах уһуктар.
Сир киинэ Москва куоракка
Кыайыыбыт салюта ньиргийэр,
Сибэкки букета халлааҥҥа
Айхаллаан ыһылла үрэллэр.
Уруйдан, тапталлаах Дойдубут!
Аатырда эн аатыҥ аар-саарга,
Бигэтик эрэнэр буоларбыт
Бу кэлбит саргылаах Кыайыыга.
Иннокентий Артамонов. Полк знамята.
Полк знамята
Кыыһар төлөнүнэн кытыастар
Ааспыт сыллары саната,
Кыайыы бэлиэтэ буолан,
Көстөр полк знамята.
Кини аттыгар дьиппиэрэн,
Харабыл саллаат турар,
Көнөтүк, чиэс биэрэн,
Гвардеецтар ааһаллар.
Бу знамяны бастатан,
Түүн-күнүс уот буурҕаҕа
Ынчыктыы сытар Украинанан
Полк арҕаа барара.
Барара чаҕылҕан дапсыыр –
Снаряд ардаҕын аннынан
Чиэһи, көҥүлү көмүскүүр
Үрдүк эрэли ылынан.
Буулдьа тэһитэ сүүрбүт
Гвардеевскай знамя
Дьол, эйэ иһин охсуспут
Геройдары санатта.
Иннокентий Артамонов. Бүгүн эмиэ саллааппын.
Бүгүн эмиэ саллааппын
Икки Кыһыл Сулус орденнаах
Иван Филиппович Шевелевка
Торҕоннообут бөрөлүү
Буулдьа миигин көрдүүрэ,
Хаһан, хайдах өлөрдүү
Бааһырарбын күүтэрэ.
Өлүү өрүү сиппэккэ
Часкыйбахтаан ылара,
Таммах ууну биэрбэккэ
Хаайан арыт сытара.
Онно ыллаан биэрэрим,
Күнү көрсө күлэрим…
“Кырдьык иһин!” – мин диирим,
Кутаа уокка киирэрим.
Хаҕыс өлүү батыһан
Күлүк курдук хаамсара,
Ыраас хааммар ымсыыран
Хатырара уостара.
Сэрии тэлбит суолунан
Саха буойун төнүннүм,
Кыргыс дьулаан хонуутун,
Кэбис, аны көрүмүүм…
Өстөөх, өһөөн хоппотуҥ
Күннээх Ийэ сирбитин,
Бэйэҥ хааҥҥар сууммутуҥ,
Ииҥҥэ урут киирбитиҥ.
Дьылҕа оннук оҥорбут…
Кырдьык кыайан кытыастар.
Оттуллубут аал уоппут
Ордук күүскэ умайар.
Сүүстэ ыппыт сүрэҕиҥ
Чэгиэн-чэбдик билигин,
Бүгүн эмиэ ыллыыбын,
Бүгүн эмиэ саллааппын!
Иннокентий Артамонов. Саллаат, сэргэх буол!
Саллаат, сэргэх буол!
Аҕа дойдуга баай-дуол
Хаҥыыр, үөскүүр күн ахсын.
Саллаат, сэргэх буол,
Өстөөх үөрэ ымсыырбатын!
Тыргыллаллар киэҥ суоллар
Дьоллоох аартык аһаннар.
Саллаат, сэргэх буол,
Көппөтүннэр хара суордар!
Лыах курдук көтө-дайа
Оонньууллар кырачааннар.
Саллаат, сэргэх буол,
Суос-соҕотох хаалбатыннар!
Мичээрдииллэр кыыстаах уол
Күөх түүҥҥэ сулус аайы.
Саллаат, сэргэх буол,
Көрбөтүннэр кыа хааны!
Саас трактордар сылаас буор
Сирин кырсын тиэрдиннэр.
Саллаат, сэргэх буол,
Эстибэтиннэр тэргэннэр!
Үлэһит дьоҥҥо хочуол
Оллооҥҥо оргуйуохтун.
Саллаат, сэргэх буол,
Чуумпу куруук доҕордостун!
Норуоппут улуу тутул
Акылаатын түһэрдэ.
Саллаат, сэргэх буол,
Хаампатын сэрии силлиэтэ.
Эйэлээх, көҥүл олох
Үүнэ, чэлгийэ турдун.
Саллаат, сэргэх буол,
Модун эйэ туругурдун!
Сергей Васильев - Борогонскай. Кыайыы ырыата.
Кыайыы ырыата
Кыырай эрэ,
Кыталык буолан,
Кырдалы, сыһыыны үрдүнэн,
Кыайыы ырыата!
Күөрэй эрэ,
Күөрэгэй буолан,
Күөх толооннору үрдүнэн,
Күн дьолун үөрүүтэ!
Ыллаа,
Ымыы чыычаах буолан,
Ыаллаах алаас ахсын.
Эйээр,
Этигэн хамыс буолан,
Элгээн сыһыы устун.
Кэпсиэ, кэпсиэ, түргэнник,
Кэриэн ыччаттарым
Кэккэлэригэр киирэҥҥин,
Килбиэннээх кыайыы буолтун!
Албаннаах кыайыы,
Арылхай күн сырдыга буолан,
Айхаллаа,
Айыы дьонун
Алаһа дьиэтин
Аанынан киирэн!
Уруйдаа,
Урааҥхай саха
Уйгулаах остуолун
Ортотугар тыган!
Хайҕаллаах Советскай Армия
Хатарыылаах ыстаал кылыһынан
Хаанымсах фашиһы
Хара буорга
Хараҕалыы аста,
Өндөйбөт гына
Үлтү сынньан,
Үрдүгэр тэтиҥи саайда!
Кыайыылаах Советскай Армия
Кылааннаах ыстаал кылыһа,
Кыайан-хотон
Кылбаа маҥан халлааны
Кырсын аннынан
Кылбааран, күлүмнээн таҕыста!
Суунаҕалыы оонньообут
Субай хаанын соттон,
Солко өҥүнэн симэннэ;
Үөһүнэн саккыраппыт
Өһөх хаанын соттон,
Үрүҥ көмүстүү килбэҥнээтэ!
Аан дойду үрдүнэн
Албаннаах Советскай Армияны
Айхаллыыр музыка оонньоото,
Орто дойдуну улаҕатынан
Улуу Сталины
Уруйдуур «ураа» ньиргийдэ!
Көнньүөр,
Күбэй хотун ийэм!
Соттун хараххын,
Соҥуйбут эдьиийим! –
Саргылаах санныбыт үрдүттэн
Санаа хара тааһа түстэ!
Үрүҥ күммүт инниттэн
Өһөх буруо үүрүлүннэ!
Айхаллаан,
Албан кыайыыламмыт
Аҕа дойдум!
Үөр,
Өрөгөйө үрдээбит
Үтүө норуотум!
Сэрии сиҥнэрбит бааһа
Сир Ийэ иэниттэн остун диэн,
Күөрэтэн биэр
Көмүс балтаҕын,
Күрүөлүү оҕус
Күөх буолаҕын,
Ыллатан ис
Ыаллаах толоонноргун,
Охсон биэр
Оһуордаах хамыһыҥ тылын!
Ураатаа,
Остуолуҥ иннигэр,
Ойуур-тыа иһигэр,
Улуу муоралар улаҕаларыгар!
Ураатаа,
Очуос хайалар чыпчаалларыгар!
Ураатаа,
Улуу Сталин аатыгар!!!
Леонид Попов. Кыайыы.
Кыайыы
“Сэрии бүттэ! Кыайыы!
Фашистары самнардыбыт!” –
Радио саҥарда.
Кулгаах истиэн иннигэр
Сүрэх эрдэ сэрэйдэ.
Үөрүү күрүс долгуна,
Халыс гынаат, миигин
Өрө анньан таһаарда,
Миэхэ кынат үүннэрдэ.
Хоһум иһэ дьэргэйдэ,
Кэҥии, сырдыы түстэ, дьэ,
Түннүк тааһа кытта күллэ…
Тулам миэнэ ырыа буолла,
Дууһам миэнэ ырыа буолла.
Баҕардахпыан: кууһуохпун
Дьоммун, сирбин, халлааммын,
Көтөҕөн ылан, ууруохпун
Көрсө түспүт саллааппын.
Кыайыы күнэ кэллин диэн
Кыттыспытым мин эмиэ
Кыстык-балта ньиргиэригэр,
Күүстээх үлэ күргүөмүгэр.
Аҕа дойдуом, үчүгэйиэн
Мин эйиэхэ төрөөбүтүм,
Көҥүл сиргэ үүммүтүм!
Киэн туттабын ийэ сирбинэн,
Советскай киһи буоларбынан!
Аҕа дойдуом, күммүт – дьолбут,
Аныыбын эйиэхэ: олохпун,
Сүрэҕим төлөнө буолбут
Эдэр ырыабын-тойукпун.
Эн иннигэр иэстээх буолуом
Тыыннааҕым тухары, Күн-дойдуом!
Андаҕайабыт: бу улуу күнүнэн,
Өлбүт геройдар кэриэстэринэн,
Өлбүттэр олохторун
Тыыннаахтар, биһи, салгыахпыт,
Ситэрбэтэх тойуктарын
Ситэрэн туойуохпут, ыллыахпыт!
Сэбиэппит кыайыылаах үйэтин
Ыччаттара буолбут дьоллоохпут,
Коммунизм аартыгын дабайдын
Биһиги социалистическай олохпут!
Тимофей Сметанин. Истиҥ эрэ, доҕоттоор!
Истиҥ эрэ, доҕоттоор
Истиҥ эрэ, доҕоттоор,
Ити күүрэр ньиргиэри –
Ийэбит Лена долгуннарыгар
Иһилиннэ үөрүү музыката.
Ардах былыта ааһан
Аалай маҥан күммүт
Арылыччы көрдө,
Кыһыл көмүс киистэнэн
Кыламаннар аайы
Кылбаарыччы тыкта.
Кыайыыбыт үөрүүтэ
Кыыс дьахтар буолан,
Ыһыахтар күөх түһүлгэлэригэр
Ымайа күллэ,
Чороонноох кымыстарга
Толоно көһүннэ.
Истиҥ эрэ, доҕоттоор,
Ити күүрэр ньиргиэри –
Ийэбит Лена долгуннарыгар
Иһилиннэ үөрүү музыката!
Петр Тобуруокап. Хаһан умнар үһүбүт.
Хаһан умнар үһүбүт
Хаһан умнар үһүбүт
Хара дьайдаах өстөөҕү
Хампы сынньар туһугар,
Халҕаһалыы анньыллан,
Халыан, дохсун сэлиинэн
Халыһыппыт айаны?!
Хаһан умнар үһүбүт,
Хаарыаннаахай дьоммутун
Хаалларарбыт кээлтигэр,
Хараастыбыт санааны
Харыйаҕа бэлиэтээн –
Хастыы охсон ааспыты?!
Дьэдьэн, отон симэхтээх,
Кэрии хатыҥ киэргэллээх,
Кэнкил-силик дойдубут,
Чиэскин түһэн биэрбэккэ,
Чиэски омук сиринэн
Тэлэһийэн кэллибит.
Кыайыы уһун аартыгын
Кыыдааннарын көрдүбүт:
Кырдьыбатах да иһин
Кырыаланна чанчыкпыт,
Кыыһырбатах да иһин
Кырыыланна харахпыт.
Атаан сэрии арыллар
Арҕаа диэки арҕаҕын
Ааҥнаан туран ыстыбыт,
Иирээн илбис иитиллэр
Илин сытар уйатын
Ирдээн туран эстибит.
Алгыы хаалбыт артыалга
Арыы, кымыс ыһыаҕын
Арыйсыһа кэллибит,
Тиҥилэҕи тэнитэн
Чигдилээбит тиэргэни
Чэчирэтэ кэллибит!
Хаарыан дьолу харыстаан
Хара дьайдаах өстөөҕү
Хампы сынньар туһугар
Халыан, дохсун сэлиинэн
Халҕаһалыыр айаны
Хаһан умнар үһүбүт?!
Хаһан умнар үһүбүт?!
Петр Тобуруокап. Эйэ холууба.
Эйэ холууба
Күлүмүрдэс Москва,
Таас Кремль үрдүнэн
Көттө Эйэ холууба
Кылбаарар үрдүгүнэн.
Күн умайар лоскуйун
Кынаттаан оҥорбуттуу,
Кутта дьикти толбонун
Эйэ сирин уруйдуу.
Ол сыдьаайар сырдыкка
Кэккэлэрин түмэннэр,
Охсуһууга таҕыстылар
Мөлүөйүөннэр күүрэннэр.
Кини – норуот эрэлин,
Дьон кырдьыгын бэлиэтэ.
Сиппэт кини түргэнин
Сэрии сиэмэх элиэтэ!
Күн күлүмүн лоскуйун
Кырыйан оҥорбуттуу,
Кылбаара көт куруутун
Эн эйэни уруйдуу!
Күннүк Уурастыырап. Күндү Кыайыы күнэ.
Күндү кыайыы күнэ
Илин халлаан
Истиэнэтин анныттан,
Күлэн-салан,
Күндээрийэн таҕыста –
Күндү кыайыы күнэ.
Улуу Лена
Долгуннарын уматта,
Ойуу-мандар
Оһуордарын оонньотто –
Күндү кыайыы күнэ.
Саха кыыһын
Харахтарын кыымнаата,
Саҥа саргы
Сааскы тыалын сайгытта –
Күндү кыайыы күнэ.
Дьоллоох ырыа
Хоһоонугар холбосто,
Толоон, сыһыы
Торҕо ньуурун тупсарда –
Күндү кыайыы күнэ.
Үтүө көҥүл
Үчүгэйин үксэттэ.
Үлэ-хамнас
Үлүскэнин үрдэттэ –
Күндү кыайыы күнэ.
Истиҥ таптал
Иэйиитин имнэннэ,
Ийэ сирбит
Эриэккэһин элбэттэ –
Күндү кыайыы күнэ.